شب یلدا

شب یلدا همین نزدیکی هاست. طولانی ترین شب سال آرام آرام از راه می رسد و پاییز رنگ رنگ را پشت سر می گذارد و خبر از رسیدن سردی و سیاهی می دهد. منکر زیبایی های زمستان نیستم. بخصوص زیبایی های زمستان سفید. اما منکر این هم نیستم که کل داستان عوض می شود. خوبی این است که می دانی این نیز بگذرد و بهاری زیبا تو را منتظر است.

شب یلدای ایران هم می گذرد. تاریخ نشان داده است که سیاهی می آید اما می رود. اما درد در این است که آثاری که این سیاهی بجای می گذارد قرنها صبر و تلاش طلب می کند تا بهبود یابد. زخمها آنقدر زیاد هستند که همه چیز انگاری به نگریستن از پس شیشه ای ترک خورده به حادثه ای در حال وقوع می ماند. هیچ چیز دیگر آنقدرها برایت شفاف نیست. دیگر هیچ چیز تعاریف سابق خودش را با خود ندارد. خیلی ها امیدوار بودند با داستانهای مرتبط با حرکت اجتماعی زن زندگی آزادی٬ چیزی تغییر کند. تغییر کرد٬ اما من بیشتر آن را به شکاف خوردنی عمیق تر می بینم. جامعه ایرانی همیشه شکننده بوده است٬ تفاوتهای فرهنگی و قومی و دامن زدن دستهای پنهان به عمیق تر کردن این شکافها٬ همیشه جامعه ای شکننده ترسیم کرده بود. علی رغم اینکه دست یازیدن بزرگان ادبیات و فرهنگ ایرانی به پهنه وسیعتر ایرانی بودن همیشه این جامعه شکننده را کنار هم نگاه می داشته اما این روزها به نظر می رسد که حتی این ایرانی بودن هم خیلی یاری نمی کند.

حاکمیت در تلاشی عجیب برای ایستادن در برابر اراده عمومی مردم برنامه ریزی می کند. انگاری می خواهد به مردم دهن کجی کند. هیچ تلاشی برای مبارزه با فساد مالی گسترده ای که تمامی منابع ایران را به باد فنا می دهد٬ دیده نمی شود اما دقیقا از دریچه ای مقابل آن٬ تلاشی گسترده برای معنادار کردن مذهب و پررنگ تر کردن آن در مقابل گذشته ایران و خواست عمومی مردم شکل گرفته است. از طرف دیگر تحریف آرام آرام تاریخ و فرهنگ ایرانی در کتب درسی زنگهای بسیاری را به صدا در می آورد. ساختن جامعه ای که از نظر فرهنگی دچار گسستی عمیق است کار مدیریت حرکتهای احتماعی را آسانتر می کند. در نبود ساختار فرهنگی یکپارچه و متشکل٬ آنچه خودنمایی می کند حرکتهای احتماعی تندروانه ای است که به اختلافات ریشه ای بین مردم دامن می زند. جامعه ای ملتهب می سازد که مشکلات اقتصادی و اخلاقی به آن اضافه می شود و در نهایت به سادگی آن را در آستانه انفجاری درونی قرار می دهد. اما تفاوت بزرگ این انفجار این است که این انفجار ارکان حکومت را هدف قرار نمی دهد و بیش از هر چیزی به گسستهای اجتماعی دامن می زند. این گسستهای اجتماعی شکل پذیری یک حرکت یکپارچه و منسجم برای بهبود اوضاع را غیر ممکن می کند.

ساده ترین شکل آن را می توان در تحلیل جنبش زن٬ زندگی٬ آزادی دید. جنبش اعتراضی که شکل گرفت تا خواستهای چندین ساله مردم را نمایندگی کند٬ درست در نقطه ای که همه انتظار نتیجه از آن داشتند٬ با سرعتی باورنکردنی راه سکوت در پیش گرفت. حکومت با درستی می دانست که اگر همه چیز را در سطح دعواهای سطح بر سر واضح ترین حقوق اجتماعی نگه دارد می تواند این حرکت را مدیریت کند و هدف گیری های آن را منحرف کند. حجاب٬ رابطه بین دختر و پسر٬ و به طور کلی حقوق ابتدایی اجتماعی بهترین راهکار دولتی برای منحرف کردن حرکتهای اجتماعی در ایران است. اگر از بالا به پایین به مشکلات موجود نگاه کنیم می بینیم که اولین مشکل این است که دموکراسی در ایران در خطر نابودی قرار گرفته است٬ فساد کلان در سطوح بالای حکومتی در جریان است٬ اراده ای برای حل مشکلات معیشتی مردم وجود ندارد٬ هر کدام از این موارد به تنهایی می تواند برای تغییر یک حکومت کافی باشد٬ اما این اتفاق در ایران نمی افتد. چرایی آن ساده تر می شود هر روز. هر حرکت اجتماعی در ایران را به یکی از مواردی که قبلا اشاره کردم (حجاب٬ رابطه بین دختر و پسر٬ و به طور کلی حقوق ابتدایی اجتماعی) گره می زند٬ حرکت نیاز به باز تعریف پیدا می کند٬ تمرکز حرکت اجتماعی جابجا می شود٬ ایلیتهایی که باید به دولت برای تغییر فشار بیاورند تبدیل به اهرم فشار بر حرکت اجتماعی می شوند٬ هدفگذاری تغییر می کند٬ حرکت از هم می پاشد.

جنبش زن٬ زندگی٬ آزادی مثال آخرین این اتفاق است. همه چیز با اتفاق مرتبط با حجاب شروع شد و به سرعت تبدیل شد به پیگیری مطالبات مخفی مانده تمام سالهای اخیر. اما آنچه به سادگی آن را منحرف کرد این بود که حکومت فشار دو چندان بر حوزه حجاب آورد و همزمان اجازه داد حجاب دیگر اهمیت ماهوی خود را در منظر حکومت از دست بدهد٬ از همین نقطه دعوای قدرت بین گروههای مخالف شروع شد. سران اپوزیسیون نتوانستند به جمع بندی برسند و حرکت دچار گسست شد. برخلاف خیلی ها که معتقد بودند حرکت بدون سر این جریان باعث می شود تا دوام بیشتری پیدا کند٬ معتقد بودم نداشتن گروه هدایت کننده٬ این حرکت را به اوجی عحیب می برد و با همان شدت از بین می برد. نگاهی به حرکتهای اجتماعی صد ساله اخیر در نقاط مختلف دنیا و ایران نشان داده است که تنها زمانی این حرکتها منجر به تغییرات ریشه ای شده اند٬ که گروه اپوزیسیون منسجم و با برنامه عمل کرده اند.

اما باز هم با خوشبینی که بخشی از نگاه خاکستری من است٬ اعتقاد دارم که یلدای ایران هم می گذرد.